Zwalczanie odpornej stonki

dr inż. Przemysław Strażyński, IOR–PIB w Poznaniu

Stonka ziemniaczana od początku pojawienia się w Polsce uważana jest za najważniejszego gospodarczo szkodnika upraw ziemniaka. Narasta także problem odporności stonki na substancje czynne insektycydów z różnych grup chemicznych. Larwy stonki ziemniaczanej w porównaniu z chrząszczami powodują ponad 70% szkód. Przechodzą 4 stadia rozwojowe, a następnie w glebie przechodzą proces przepoczwarczenia. Szacuje się, że na plantacjach niedostatecznie chronionych plon bulw może zmniejszyć się o 20–30%, a w skrajnych przypadkach nawet powyżej 80%. Według innych wyliczeń, zniszczenie powyżej 15% powierzchni asymilacyjnej roślin potencjalnie generuje straty plonu przekraczające 7 ton z hektara.  

Zwalczanie stonki

Głównym terminem zwalczania stonki ziemniaczanej jest okres, gdy na plantacji większość larw znajduje się w stadiach L₂–L_3.  Decyzja o zastosowaniu zabiegu zwalczania musi wynikać z rzeczywistego zagrożenia plantacji i po przekroczeniu wartości progów szkodliwości stwierdzonych na podstawie systematycznego monitoringu, który wynosi 10 złóż jaj na 10 roślinach lub 15 larw na 1 roślinie. Efektywność chemicznego zwalczania szkodników zależy przede wszystkim od precyzyjnie ustalonego terminu zabiegu, zastosowanego insektycydu w odpowiedniej dawce i w optymalnej temperaturze jego działania. Aktualnie do zwalczania stonki ziemniaczanej zarejestrowane są insektycydy oparte na pyretroidach (cypermetryna, deltametryna, lambda-cyhalotryna, zeta-cypermetryna, butoksan piperonylu, pyretryna), neonikotynoidach (acetamipryd), diamidach (cyjanotraniliprol), limonoidach (azadyrachtyna), związkach fosforoorganicznych (fosmet – do 1 listopada) i spinozydach (spinosad). Do ochrony ziemniaka można też wykorzystać biopreparat zawierający bakterie Bacillus thuringiensis, który należy zastosować wcześniej, ponieważ zwalcza larwy stonki w stadium L₁ i L₂.  
Obecnie wraz z wprowadzaniem nowych strategii Komisji Europejskiej więcej substancji czynnych jest wycofywanych ze stosowania niż wprowadzanych nowych. Mniejsza dostępność różnych insektycydów obniża efektywność zwalczania, m.in. z uwagi na wzrost odporności omawianego szkodnika co jest naturalnym i powszechnym zjawiskiem występującym u owadów oraz innych agrofagów.

Odporność stonki na substancje czynne

Historia chemicznego zwalczania stonki ziemniaczanej pokazuje, że nawet stałe wprowadzanie nowych substancji czynnych z różnych grup chemicznych nie rozwiązało problemu – szkodnik ten z czasem wykształcił odporność na większość stosowanych substancji czynnych. Oprócz silnego nacisku selekcyjnego wywołanego insektycydami, na szybki rozwój odporności u stonki ziemniaczanej miały wpływ wykształcone przez ten gatunek cechy biologiczne i behawioralne. Stonka ziemniaczana posiada bardzo duże zdolności adaptacyjne do zmieniających się warunków środowiskowych. Żerując na roślinach psiankowatych, które zawierają szkodliwe alkaloidy, terpeny i fenole, wykształciła silną odporność naturalną. Czynnikiem, który pośrednio może zwiększać ryzyko narastania odporności stonki ziemniaczanej jest ocieplenie klimatu. W warunkach klimatu Polski pełen cykl rozwojowy stonki ziemniaczanej wynosił średnio 38–40 dni. W wyniku zachodzących na naszych oczach zmian, cykl ten ulegał skracaniu. Obecnie, w korzystnych dla stonki ziemniaczanej warunkach, może on trwać 34 dni, co pozwala na wykształcenie dwóch pokoleń szkodnika, a większa liczba pokoleń zwiększa możliwość kumulowania genów odporności. Obecnie zjawisko odporności stonki ziemniaczanej na substancje czynne insektycydów z różnych grup chemicznych jest w dalszym ciągu dużym problemem w skutecznej ochronie ziemniaka – potwierdzają to badania prowadzone w Instytucie Ochrony Roślin – PIB. 
Do podstawowych działań zapobiegających skutkom odporności można zaliczyć stały monitoring poziomów wrażliwości tego szkodnika na substancje czynne insektycydów. Istotną rolę odgrywa także rotacja substancji czynnych o różnych mechanizmach działania. Według tych zaleceń daną substancję czynną o określonym mechanizmie działania powinno stosować się tylko raz w sezonie.  Ponadto stosowanie metod biologicznych, a także prawidłowo wykonane zabiegi agrotechniczne i stosowanie się do zaleceń integrowanej ochrony roślin ograniczają liczebność szkodnika, a tym samym minimalizują konieczność stosowania ochrony chemicznej. W ten sposób przyczyniają się do zmniejszenia nacisku selekcyjnego oraz wpływają na obniżenie tempa narastania odporności.  

Monitoring odporności stonki ziemniaczanej

*do 1 listopada 2022 r.