Ochrona ziemniaka przed wirusami

dr inż. Jerzy Osowski, IHAR - PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie

Choroby wirusowe są jedną z głównych przyczyn złej jakości sadzeniaków oraz mają negatywny wpływ na jakość bulw użytkowanych przy innych kierunkach uprawy. W Polsce powierzchnia upraw nasiennych od kilku lat utrzymuje się na poziomie około 7 tysięcy hektarów. Duże nakłady ponoszone na uprawę ziemniaków oraz ryzyko wynikające ze zmieniających się warunków pogodowych w pewnym stopniu ograniczają wymianę materiału sadzeniakowego na plantacjach ziemniaka. Częstotliwość wymiany sadzeniaków waha się od 2 lat (uprawy na frytki, chipsy) do 8 a nawet 10 lat w gospodarstwach małych (1-2 ha). Do częstszej wymiany sadzeniaków oprócz wymagań rynku przyczynia się także fakt, że duża liczba odmian znajdujących się w Krajowym Rejestrze Odmian o CCA to odmiany o dużej wrażliwości na wirusa PVY, który szybko doprowadza do degeneracji odmian oraz obniża plonowanie.

Ograniczanie szkodliwości chorób wirusowych polega na wykorzystaniu wszystkich metod zalecanych w integrowanej uprawie, a w szczególności:

• wybór stanowiska pod uprawę. Musi ono być wolne od organizmów kwarantannowych (rak ziemniaka, mątwik, bakterioza pierścieniowa, śluzak, niszczyk ziemniaczak). Przerwa w uprawie na tym samym polu powinna wynosić co najmniej 4 lata, a także na tym polu nie mogą poprzedzać uprawę ziemniaka tytoń i pomidory. Niewskazana jest uprawa na glebach lekkich i piaszczystych, gdzie przy deficycie wody występują korzystne warunki do rozwoju parcha zwykłego, alternariozy ziemniaka oraz wirusa PVY,
• uprawę ziemniaków na sadzeniaki najkorzystniej jest zlokalizować w strefach sprzyjających uprawie,
• nawożenie dostosować do potrzeb odmiany i kierunku jej uprawy. W przypadku upraw nasiennych niewskazane jest stosowanie zbyt wysokich dawek nawożenia azotowego. Zbyt wysokie dawki azotu zwiększają ryzyko porażania się wirusami,
• stosować zdrowy, kwalifikowany materiał sadzeniakowy. Wybór odmiany dostosować do lokalnych warunków glebowo-klimatycznych oraz w przypadku upraw nasiennych do stref degeneracji wirusami,
• prowadzenie selekcji negatywnych. Ich zadaniem jest usunięcie z plantacji roślin z objawami wirusów, czarnej nóżki, rizoktoniozy, czy roślin zamieszanych. Aby uzyskać wysoką skuteczność selekcji negatywnej zalecane jest kilkukrotne jej wykonanie: I zabieg, gdy rośliny osiągną wysokość 15 do 20 cm, II zabieg – 2 tygodnie później, III zabieg – podczas pełni kwitnienia, IV zabieg – 2-3 tygodnie później, gdy zachodzi taka konieczność,
• chemiczne zwalczanie mszyc jako wektorów wirusów. Do wykonania tego zabiegu możemy stosować jeden z zarejestrowanych aficydów. Zabieg taki jest konieczny na plantacjach nasiennych i skutecznie ogranicza porażanie się roślin wirusem PLRV. W przypadku ochrony plantacji przed wirusem Y większą efektywność ochrony uzyskamy stosując oleje mineralne (np. Olemix 84 EC, Ikar 95 EC, Sunspray 850 EC) w mieszaninie z jednym z aficydów o długotrwałym działaniu. Zabiegi, szczególnie odmian podatnych rozpoczynamy, kiedy na plantacji znajduje się 50% wschodów.

Zwalczanie chorób wirusowych po objawach jakie powodują jest trudne. Charakterystyczne objawy infekcji wirusowych na roślinach to: zwijanie, marszczenie się lub zniekształcanie liści, opadanie liści, karłowatość roślin, mozaiki i chlorozy liści. Objawy chorób wirusowych możemy także obserwować na bulwach i są to tzw. wzory nekrotyczne. Nasilenie objawów jest uzależnione od rodzaju infekcji (pierwotna, wtórna), czy porażenie obejmuje jednego czy więcej wirusów, podatności odmian.

Odporność odmian na wirusy PVY, PLRV i PVM (wg IHAR-PIB Oddz. Jadwisin)

*typ kulinarny: A – sałatkowy, B – wszechstronnie użytkowy, AB – sałatkowy do wszechstronnie użytkowego, BC – wszechstronnie  użytkowy do mączystego, C – mączysty, D – bardzo mączysty **odmiany reagujące na szczepy PVY^NTN nekrozami na bulwach; ***gen warunkujący odporność na wirus M ziemniaka