Zwalczanie chorób ziemniaka w produkcji ekologicznej

dr inż. Jerzy Osowski, IHAR - PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie

W ostatnich latach obserwujemy duże zmiany w powierzchni uprawy ziemniaków oraz w liczbie gospodarstw zajmujących się uprawą ziemniaka w zależności od systemu produkcji. Widoczny jest wyraźny spadek liczby gospodarstw prowadzących niskonakładową produkcję ziemniaka, a wzrasta liczba gospodarstw i powierzchnia upraw prowadzących produkcję wysokonakładową. W przypadku ekologicznej uprawy ziemniaków także następują zmiany nie tylko w ilości gospodarstw zajmujących się tym kierunkiem, ale także ich powierzchni.

Systemy produkcji ziemniaków w gospodarstwach rolnych w Polsce w latach 2018 – 2020 w porównaniu do 2012 roku (wg Rynek Ziemniaka)

Celem ekologicznej uprawy ziemniaków jest wyprodukowanie bulw o wysokich walorach odżywczych bez stosowania syntetycznych nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin oraz udziału roślin modyfikowanych genetycznie. Ekologiczna uprawa ziemniaków jest trudnym kierunkiem uprawy ze względu na liczne ograniczenia w możliwości stosowania nawozów i środków ochrony. Głównym sposobem zapobiegania występowaniu chorób są zabiegi agrotechniczne oraz właściwy wybór odmian. Zalecane do produkcji ekologicznej odmiany powinny charakteryzować się wysoką odpornością na wirusy, szczególnie na PVY, który jest obecnie najgroźniejszym z wirusów. Odmiany przeznaczone do upraw ekologicznych powinny się także odznaczać co najmniej podwyższoną odpornością na choroby bakteryjne oraz na najgroźniejszą z chorób ziemniaka zarazę. Oprócz odporności na choroby odmiany do produkcji ekologicznej powinny charakteryzować się także niskimi do średnich wymaganiami nawozowymi oraz intensywnym rozwojem w początkowym okresie wegetacji ze względu na konkurencyjność w stosunku do chwastów.

Głównym sposobem ograniczania szkodliwości chorób i szkodników w przypadku ekologicznej uprawy ziemniaka są prawidłowo prowadzone zabiegi agrotechniczne. Spośród nich duże znaczenie mają:

• wybór stanowiska. Pod uprawę wskazane jest przeznaczać gleby gliniasto-piaszczyste lub słabo-gliniaste o pH od 4,5 do 6,5. Alkaliczny odczyn gleby może sprzyjać porażaniu się bulw parchem zwykłym. Pod ziemniaki najbardziej nadają się gleby charakteryzujące się korzystnymi właściwościami fizycznymi, przewiewne i zasobne w składniki pokarmowe. Niewskazana jest uprawa na glebach lekkich o nieuregulowanych stosunkach wodno-powietrznych, gdyż sprzyja to porażaniu się roślin alternariozą ziemniaka, a bulw parchem zwykłym. Także uprawa na glebach ciężkich i zlewnych, które wolno się ogrzewają może sprzyjać występowaniu chorób, szczególnie pochodzenia bakteryjnego oraz rizoktoniozie ziemniaka.
• podkiełkowywanie lub pobudzanie bulw. Zabiegi te stwarzają korzystne warunki do rozwoju roślin w okresie wschodów i skracają ten okres o kilkanaście dni. Zabieg podkiełkowywania pozwoli przesunąć wegetację na wcześniejszy okres co pozwoli na zwiększenie odporności na porażanie się wirusami oraz tzw. ucieczkę przed zarazą ziemniaka,
• termin i głębokość sadzenia powinny być dostosowane do lokalnych warunków glebowo-klimatycznych. Najkorzystniej jest wysadzać ziemniaki, kiedy temperatura gleby na głębokości 10 cm wynosi 6 do 8℃.  W przypadku bulw podkiełkowanych mogą być one wysadzane wcześniej. Wysadzając odmianę wskazane jest uwzględnić sposób w jaki wiąże ona bulwy (nad bulwą mateczną, czy pod) aby uniknąć zazielenienia bulw oraz możliwości ich porażania się chorobami,
• prawidłowo prowadzone zabiegi obsypywania i formowania redlin. Właściwie uformowana redlina będzie stanowić naturalną barierę chroniącą rozwijające się bulwy przed porażaniem ich zarazą ziemniaka, alternariozą, rizoktoniozą, czy wirusami.

W odróżnieniu od intensywnego sposobu uprawy ziemniaka stosowanie środków ochrony roślin na plantacjach ekologicznych jest możliwe w ograniczonym zakresie oraz z zachowaniem wyznaczonych limitów stosowania substancji aktywnych (dotyczy to głównie fungicydów). Pierwszy zabieg z zastosowaniem środków ochrony roślin możemy przeprowadzić w trakcie sadzenia, gdzie zaprawienie bulw dopuszczonym fungicydem, korzystnie wpłynie na ograniczenie porażenia rizoktoniozą. W zwalczaniu zarazy ziemniaka dopuszczone jest stosowanie środków opartych na tlenochlorku miedzi, których zastosowanie wzmocni efekty zabiegów agrotechnicznych oraz odporności uprawianej odmiany. Także w ochronie przed stonką ziemniaka możemy zastosować kilka dopuszczonych insektycydów.

Ostatnim elementem ochrony bulw jest prawidłowo przeprowadzony zbiór i ich przygotowanie do długotrwałego przechowywania.

Odmiany ziemniaka zalecane w produkcji ekologicznej (wg IHAR-PIB Jadwisin 2020)

*typ kulinarny: A – sałatkowy, B – wszechstronnie użytkowy, AB – sałatkowy do wszechstronnie użytkowego, BC – wszechstronnie użytkowy do mączystego, C – mączysty, D – bardzo mączysty

Środki dopuszczone do stosowania w ekologicznej uprawie ziemniaka (wg MRiRW)