Najgroźniejsze szkodniki ziemniaka

dr inż. Przemysław Strażyński, IOR–PIB w Poznaniu

Szkodniki żerujące na uprawach ziemniaka mogą powodować straty zarówno ilościowe, jak i jakościowe. Aktualnie zakres ochrony insektycydowej oparty jest głównie na zwalczaniu stonki ziemniaczanej i mszyc, natomiast szkodniki glebowe ograniczane są przede wszystkim przez metody agrotechniczne.  

Stonka ziemniaczana

Spośród szkodników żerujących na roślinach ziemniaka największe znaczenie ma stonka ziemniaczana od samego początku swojego pojawu w Polsce. Zarówno chrząszcze, jak i larwy stonki potrafią w krótkim czasie doprowadzić do całkowitego gołożeru roślin na niewłaściwie chronionych plantacjach. Termin pojawu chrząszczy po przezimowaniu może być rozciągnięty w czasie – najczęściej przypada w trzeciej dekadzie maja i na początku czerwca. Początkowo żerują one na roślinach położonych najbliżej miejsc zimowania. Samice stonki są bardzo płodne – w ciągu życia samica może złożyć do kilkuset jaj w złożach po spodniej stronie liści. Szkodliwe są zarówno larwy, jak i chrząszcze stonki. Największe straty powodują żarłoczne larwy, szczególnie starsze stadia na odmianach wczesnych i średnio wczesnych. Po zjedzeniu liści przenoszą się na pędy boczne i łodygi, a w końcu bulwy. Straty mogą dochodzić do 80%, kiedy rośliny pozbawione w krótkim czasie większości liści nie są w stanie wykształcić dobrych jakościowo bulw. Stonka generuje jedno pokolenie rocznie, ale w latach ciepłych obserwowano rozwój drugiego pokolenia. 

Larwy stonki

Mszyce

Z uwagi na zmiany klimatu w ostatnich latach wzrosło znaczenie mszyc – w szczególności na plantacjach nasiennych. Na roślinach ziemniaka występują ważne gospodarczo gatunki mszyc typowo ziemniaczanych, a także tzw. „nie ziemniaczanych”, dla których ziemniak nie jest główną rośliną żywicielską. Najliczniej pojawia się mszyca brzoskwiniowa oraz burakowa, natomiast w mniejszym nasileniu szakłakowo-ziemniaczana, kruszynowo-ziemniaczana oraz ziemniaczana średnia. Szkody bezpośrednie powodowane przez masowo żerujące mszyce objawiają się zawijaniem i kędzierzawieniem liści. W wyniku masowego żerowania rośliny są osłabione, wolniej rosną lub całkowicie zamierają. Poważniejsze uszkodzenia wynikają z pośredniej szkodliwości mszyc, czyli przenoszenia wirusów. Szczególnie mszyca brzoskwiniowa uznawana jest za jedynego w Polsce wektora wirusów ziemniaka o znaczeniu gospodarczym. Przenosi głównie wirusa liściozwoju ziemniaka – PRLV, wirusa Y ziemniaka – PVY, oraz wirusów M – PVM oraz S – PVS. W zależności od rodzaju wirusa główne objawy wystąpienia infekcji na roślinach to zahamowanie wzrostu, przebarwienia i zwijanie liści, smugi na łodygach, zdrobnienie bulw i zamieranie pędów. Podobny zakres szkodliwości cechuje pojawiające się w uprawach ziemniaka skoczki, głównie skoczek ziemniaczak. 

Mszyca brzoskwiniowa to główny wektor wirusów w uprawie ziemniaka

Szkodniki glebowe

Bardzo często w uprawach ziemniaka szkody powodują wielożerne szkodniki glebowe, przede wszystkim drutowce, pędraki i rolnice. Drutowce mogą powodować straty plonu sięgające 50%. Szczególnie starsze larwy (w 3 i 4 roku rozwoju) powodują największe uszkodzenia żerując w bulwach, na korzeniach i stolonach. Uszkodzone bulwy często są dodatkowo porażane przez sprawców chorób, przez co są nieprzydatne dla przetwórstwa. Podobne uszkodzenia powodują pędraki oraz gąsienice rolnic, wygryzając w miąższu głębokie jamy. Lokalnie w większej liczebności mogą pojawiać się wielożerne gąsienice błyszczki jarzynówki szkieletujące liście. Z kolei dorosłe osobniki i larwy zmieników nakłuwają nadziemne części roślin – mocno opanowane rośliny mają pomarszczone i poskręcane liście. Sucha i upalna pogoda to optymalne warunki dla przędziorka chmielowca, który żeruje masowo po spodniej stronie liści w otoczeniu delikatnej pajęczyny. Zaatakowane rośliny mają zaburzoną fizjologię, a liście często więdną i opadają. Te niewielkie pajęczaki potrafią bardzo szybko zwiększyć swoją liczebność i szybko opanowywać kolejne obszary uprawy redukując w skrajnych przypadkach plon nawet o kilkadziesiąt procent. 

Bulwa uszkodzona przez gąsienice rolnic