Objawy i skutki niedoboru składników pokarmowych

dr inż. Cezary Trawczyński, IHAR-PIB Oddział Jadwisin

Gatunki roślin rolniczych różnią się wrażliwością na niedostatek określonych składników pokarmowych. Przy takiej samej zawartości w glebie i dostępności określonego składnika jedne gatunki rozwijają się dobrze, a inne wykazywać mogą objawy niedoboru. Niedobory te w określony sposób objawiają się też dla poszczególnych gatunków roślin, co wizualnie dotyczy głównie liści. W przypadku roślin ziemniaka najczęściej są to przebarwienia, chlorozy, nekrozy, zasychanie czy zwijanie blaszek liściowych oraz w postaci zmian na bulwach, zarówno w wyglądzie zewnętrznym (na skórce), jak i wewnętrznym (w miąższu). Charakterystyczne objawy widoczne są zarówno dla niedoboru makroelementów (azotu, potasu, fosforu, magnezu, siarki, wapnia) oraz mikroelementów (manganu, cynku, boru, miedzi, żelaza i molibdenu).

Azot (N)

W przypadku niedoboru tego składnika wzrost roślin jest przyhamowany, liście są słabo wykształcone i mają barwę od jasnozielonej do żółtawej, a w późniejszej fazie może dochodzić do ich zamierania i opadania. W porównaniu do roślin dobrze odżywionych wykształca się mniej łodyg, co przyczynia się między innymi do mniejszej ilości tworzonych bulw na stolonach. Następstwem niedoboru azotu jest również zdrobnienie bulw, czyli w konsekwencji mniejszy plon i obniżona zawartość składników w bulwach (skrobi, białka).

Potas (K)

Objawy niedoboru tego składnika widoczne są na roślinach ziemniaka w postaci zwiędłego pokroju roślin, starsze liście mają szaro-zielone zabarwienie, zasychają na wierzchołkach i brzegach, zwijają się i opadają. W następstwie niedoboru potasu miąższ bulw ciemnieje, również po ugotowaniu, obniża się zawartość witaminy C, suchej masy i skrobi w bulwach, wzrasta poziom cukrów redukujących, co obniża wartość technologiczną bulw dla przetwórstwa spożywczego (frytki, chipsy), maleje trwałość przechowalnicza bulw.

Fosfor (P)

Niedobory na roślinach objawiają się fioletowym zabarwieniem blaszek liściowych, które postępuje od brzegów do środka. Następnie prowadzić to może do zasychania liści i wykruszania blaszek w miejscu nekroz. Niedobór zmniejszać może ilość zawiązanych bulw i powodować ich zdrobnienie, opóźniać tuberyzację, obniżać zawartość skrobi i jej jakość, witaminy C, zmniejszać odporność bulw na uszkodzenia mechaniczne podczas zbioru, co przyczynia się do wolniejszego gojenia ran bulw uszkodzonych, zmniejszając tym samym trwałość przechowalniczą bulw.

Magnez (Mg)

Brak tego składnika objawia się zwiędłym pokrojem roślin, tkanka między nerwami starszych liści żółknie, następnie brunatnieje i wykrusza się, natomiast brzegi liści pozostają zielone. Magnez decyduje o przebiegu fotosyntezy i zawartości witaminy C i skrobi.

Siarka (S)

Objawami niedoboru siarki są jasnozielone krawędzie liścia, nerwy pozostają zielone, a całe liście są sztywne, wyprostowane, kruche i pomniejszone. objawy niedoboru siarki na roślinach ziemniaka podobne mogą być do niedoboru azotu, ale niedobór siarki uwidacznia się na młodszych liściach, natomiast azotu na starszych. Niedostateczne odżywienie tym składnikiem może zmniejszyć zawartość karotenu, witaminy C, skrobi i białka w bulwach.

Wapń (Ca)

Rośliny niedostatecznie odżywione wapniem wykształcają słabszą tkankę mechaniczną, budują mniejszy system korzeniowy, co potęgować może skutki stresów środowiskowych np. suszy oraz stopień porażenia ich przez patogeny. Bulwy ziemniaka dobrze odżywione wapniem mają gładszą skórkę, są mniej podatne na uszkodzenia mechaniczne i lepiej się przechowują.

Mangan (Mn)

Charakterystyczne objawy niedoboru manganu to jasne i żółte plamki pomiędzy nerwami na najmłodszych liściach (zielona siateczka) rozpoczynające się u podstawy i stopniowo obejmujące cały liść. Plamki występują również na ogonkach liściowych i łodygach. Następnie pojawiają się brązowe nekrotyczne plamy na liściach. Skutkiem niedoboru tego mikroelementu może być opóźnienie kwitnienia roślin, zmniejszenie zawartości białka, witaminy C i skrobi. Niedostateczne zaopatrzenie roślin w mangan może przyczynić się również do wzrostu porażenia bulw parchem zwykłym.

Cynk (Zn)

Rośliny reagują na niedostatek cynku karłowatością i chlorozą liści. Najmłodsze, wierzchołkowe liście ulegają pofałdowaniu, są drobne, żółtawe z brunatnymi, nekrotycznymi plamkami i mają zdeformowane brzegi. Niedostateczne zaopatrzenie roślin w cynk wpływa niekorzystnie na zawartość białka i cukrów.

Bor (B)

Niedobór boru objawia się w postaci ogólnie skróconych łodyg i krzaczastego pokroju roślin. Liście stają się łamliwe i mogą wywijać się w kształt „łódeczki”, co mylone może być z porażeniem roślin przez wirus liściozwoju PLRV. W skrajnych przypadkach może dochodzić do nekroz i zamierania liści. Na bulwach skórka staje się ciemniejsza, w porównaniu do dobrze odżywionych, a w miąższu mogą występować różnego rodzaju plamistości.

Miedź (Cu)

Niedobór miedzi widoczny jest w postaci żółknięcia i bielenia liści od wierzchołków. Opóźniony jest wzrost i zniekształcone kwiatostany. Miedź wpływa na przemiany azotu w roślinie, co przy niedostatecznym zaopatrzeniu roślin przyczynia się do zmniejszenia zawartości białka i wzrostu azotanów.

Żelazo (Fe)

Typowym objawem niedoboru tego składnika jest chloroza pojawiająca się początkowo na najmłodszych liściach, które stają się jasnozielone, żółtawe, a niekiedy bieleją. Odbarwienie dotyczy blaszki liściowej z wyjątkiem tkanki wzdłuż głównych wiązek naczyniowo-sitowych, które pozostają zielone. Podstawowym skutkiem niedoboru żelaza jest zahamowanie syntezy chlorofilu oraz karotenu i ksantofilu.

Molibden (Mo)

Na roślinach ziemniaka niedobór molibdenu może objawiać się w postaci bladych liści z pozwijanymi końcówkami. Przy niedoborze tego mikroelementu zaburzona jest działalność enzymu - reduktazy azotanowej, który odpowiada za prawidłową przemianę azotanów do białek.

Podsumowując należy podkreślić, że makroelementy to przede wszystkim składniki budujące plon, natomiast mikroelementy decydują o przebiegu procesów fizjologicznych i biochemicznych, co przekłada się głównie na uzyskanie odpowiedniej jakości bulw.